به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، ایتالیا کشور جالبی است؛ از طرفی شهر تاریخی رم و حجم بالای توریست و ظرفیت های ادبی و هنری را در خود جای داده و از طرفی دولت –شهر واتیکان به عنوان قلب مسیحیت کاتولیک در آن دیار است. همچنین از ظاهر و رفتار مردمش می توان به بسیاری اشتراکات بین مردم ایران و ایتالیا پی برد به طوری که در بسیاری اوقات در خیابان های رم نمی توان شهروندان ایتالیایی را از ایرانیان مقیم یا مسافر تشخیص داد!

علاوه بر مراکز مهم دینی و حتی اسلامی در ایتالیا، دانشگاه های متعددی در این کشور وجود دارد که همه و همه از بسترهای مناسب همکاری دینی و علمی در این کشور حکایت دارند از این رو فعالیت مراکزی از جمهوری اسلامی ایران که این امور را در آن دیار دنبال می کنند حائز اهمیت است. دبیر بین الملل خبرگزاری حوزه که چندی قبل از طرف این خبرگزاری برای شرکت در دوره "واتیکان شناسی" عازم رم شده بود، طی مدت حضور خود در ایتالیا در رایزنی فرهنگی ایران در رم حضور یافت و در گفت و گوی تفصیلی با آقای قربانعلی پورمرجان رایزن فرهنگی، به موضوعات مختلفی پرداخت که ظرفیت ها و بسترهای فرهنگی در این کشور، اقدامات رایزنی فرهنگی ایران و نقشی که حوزه علمیه می تواند در ایتالیا ایفا کند از جمله آن است.

آقای پورمرجان معتقد است که کار فرهنگی با دانشگاه های ایتالیا که خارج از رم هستند، راحت تر است از همین رو دانشگاه سیسیل آماده راه اندازی کرسی شیعه شناسی است.

وی اهتمام جدی در خصوص کرسی های اسلام شناسی را ضروری می داند و این خبر بد را به خوانندگان خبرگزاری حوزه می دهد که در یازده تا از دانشگاه های ایتالیا کرسی اسلام شناسی وجود دارد که در این کرسی ها معمولا مذهب شیعی تدریس نمی شود، و اکثر اساتید این کرسی ها خودشان مسیحی هستند و آشنائی با مفاهیم شیعی ندارند و لذا مذهب شیعه و تعالیم شیعه نادیده گرفته شده و کاملا غریب است و این نقص به خود ما بر می گردد که در سال های گذشته از این امر غفلت کردیم و به خاطر حضور نیافتن در دانشگاه های ایتالیا بالاخص کرسی های اسلام شناسی و مطالعات ادیان به معرفی مکتب شیعه نپرداختیم.

رایزن فرهنگی ایران از حوزه علمیه نیز گلایه دارد و می گوید: حوزه علمیه در طول سالیان گذشته نسبت به ایتالیا کم لطفی کرده است که البته دلایل مختلفی دارد اما در ایتالیا به لحاظ دینی و پژوهشی در حوزه اسلامی سرمایه گذاری نکرده ایم، برخلاف خیلی از کشورهای همجوار ایتالیا مثل اسپانیا، اتریش، آلمان و فرانسه که شما یک جای پای قوی برای اسلام و مکتب اهل البیت (ع) می بینید، در ایتالیا هیچکدام از این مراکز دینی و اسلامی را که در برخی کشورهای اروپایی است نمی بینید.

وی راه اندازی جنبش ترجمه آثار شیعی به زبان ایتالیایی را از کارهای رایزنی در سالهای اخیر می داند و می گوید: در این راستا کتاب "شیعه" را که حاوی مکاتبات علامه طباطبایی و پروفسور کوربن است ترجمه و منتشر کردیم و به ترجمه به زبان ایتالیایی تاکید داریم چون زبان انگلیسی اینجا رایج نیست.

متن کامل گفت و گو با آقای پورمرجان تقدیم خوانندگان ارجمند می شود:

 * در این گفت و گو می خواهیم علاوه بر فعالیت های رایزنی فرهنگی ایران در رم به ظرفیت های دینی و فرهنگی ایتالیا نیز بپردازیم. اگر موافق باشید گفت و گو را با پیشینه و فعالیت های رایزنی فرهنگی آغاز کنیم.

رایزنی فرهنگی قدمت بیش از چهل ساله در ایتالیا دارد، و ما اولین قرارداد فرهنگی با ایتالیا را در سال 1958 میلادی امضا کردیم و بعد از انقلاب اسلامی نیز سند برنامه اجرایی موافقتنامه فرهنگی را با دولت ایتالیا امضا کردیم، که این سند  برنامه اجرایی سه سال اجرا و دوبار هم تمدید شد. همچنین دو یادداشت تفاهم فرهنگی ـ آموزشی با ایتالیا در حوزه فرهنگی امضا کردیم، و خوشبختانه این موافقت نامه فرهنگی خود به خود تمدید می شود مگر اینکه طرفین آن را با اطلاع قبلی فسخ کنند و ما تلاشمان بر این است که سند برنامه اجرایی موافقنامه اجرایی فرهنگی را که جدید است و بر اساس روابط جدید حاکم بر ایتالیا و ایران تعریف می شود تنظیم کنیم و کارها یا فعالیت هایی که خودمان در دوره حاضر یا در سال های پیش رو می خواهیم انجام بدهیم در این سند بیاوریم و بر اساس آن به صورت رسمی فعالیت هایمان را انجام بدهیم.

ما سال گذشته توانستیم این سند را اماده کنیم و نظرات سازمان ها یا وزارت خانه هایی را که در ایران کار فرهنگی انجام می دهند گرفتیم و این سند پیشنهادی را به طرف ایتالیایی دادیم و ان شاء الله به زودی در سفر وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی به ایتالیا توسط مقامات رسمی دو کشور امضا می شود و تا سه سال آینده می توانیم به صورت رسمی و متقابل فعالیت هایمان را بر اساس این سند پیش ببریم.

* این سند چه مؤلفه هایی دارد؟

این مؤلفه ها در حوزه های مختلف بوده و موضوعات متنوعی را  در حوزه های فرهنگی،هنری ،  آموزشی ، ورزشی و علمی شامل می شود .

در حوزه فرهنگی که کارهای متداول ما را شامل می شود، در حوزه ی علمی کار با دانشگاه ها و موسسات علمی ست، و در حوزه های هنری هم همین کارهای متداول یعنی فیلم و سینما و موسیقی و تئاتر و مانند آن است، سند مورد اشاره ؛ یکی از جامع ترین سندهایی است که بین دو کشور در حوزه فرهنگی امضا می شود. چون مفاد بندهای موافقت نامه گسترده و کلی است و موارد کلی را شامل می شود . سند برنامه اجرایی موافقت نامه فرهنگی هم بر همان اساس جامع است، هم حوزه های علمی، هم حوزه های فرهنگی هم هنری و هم مباحث دینی و علوم انسانی را شامل می شود. هر چند که در کشورهای اروپائی معمولا علاقه ای به ورود در حوزه علوم انسانی ندارند ولی یکی از مواردی که ما در رایزنیهای فرهنگی به آن اهتمام داریم ورود به مباحث دینی و فرهنگی وبطور کلی علوم انسانی است.

* علت بی علاقگی آنها و علاقمندی شما چیست؟

البته آنها تصریح نمی کنند که علاقمند نیستند ولی به هر حال اینجا یک جامعه لائیک است و مثل خیلی از کشورهای اروپایی تلاش می کنند که جامعه شان را به عنوان یک جامعه غیر دینی نشان دهند و چون اعتقاد بر این است که دین یک امر فردی است لذا رغبتی برای پیگیری دوجانبه آن وجود ندارد . البته قبلا مسیحیت به عنوان دینی رسمی در این کشور بوده، اما الان هیچ دینی را به عنوان دین رسمی نمی شناسند و تلاششان در همه حوزه ها بر این است که افراد و مؤسسات را فارغ از مباحثات دینی نگه دارند. در همین حوزه هم همین طور است، یعنی شما اگر در وزارت فرهنگ یا سازمان های علمی و پژوهشی شان دقت کنید در حوزه علوم انسانی بالاخص حوزه علوم دینی فقط اسمی از مباحث دینی هست، ولی در عمل سعی می کنند که دولت یا سازمان های دولتی شان را وارد این ماجرا نکنند اما برای ما علوم انسانی از اولویت بالائی برخوردار است برای اینکه معتقدیم که همه کارهایمان حتی کارهای علمی مان به نوعی آغشته به مسائل انسانی و دینی است. بر همین اساس ما حتی در همه مسائل هنری و فرهنگی مان سعی می کنیم که رنگ و صبغه اخلاقی و دینی را حذف نکنیم.

* با توجه به اینکه ما شاهد دانشگاه های متعدد واتیکانی در رم هستیم و تردد کشیش ها و راهبه ها در سطح عمومی شهر نیز بسیار بیشتر از سایر شهرهای اروپایی و دنیا مشاهد می شود، فضای اجتماعی رم به چه شکل است؟ آیا آنها هم علاقمندند که لائیک باشند و ورود به عرصه های دینی نداشته باشند یا نه.

یکی از مشخصه های ایتالیا که آن را از دیگر کشورهای اروپایی متفاوت کرده، حضور واتیکان در قلب شهر رم هست، درست است که ایتالیا تلاش دارد بر اساس سیاست های اتحادیه اروپا و به تأسی از سایر کشورهای اروپایی خود را لائیک جلوه دهد و کاری به مباحث دینی نداشته باشد ولی به طور ناخودآگاه چون واتیکان در قلب شهر رم هست و اصلا شهر رم را شهر هزار کلیسا می گویند  و کشیش ها و کلیساها در این شهر هستند و به فعالیت های دینی خودشان می پردازند، عملا شما حضور دین و مباحث دینی را در لایه های مختلف اجتماعی می بینید، بر همین اساس است که جرائم غیراخلاقی در رم به نسبت سایر شهرها یا به نسبت سایر کشورهای اروپایی به مراتب پایین تر است، و این در تحلیل های مختلف اجتماعی و دینی ما را به این نتیجه می رساند که حضور کشیش ها و روحانیون مسیحی در این قضیه بی تاثیر نبوده و حضور افراد و مردم عادی این شهر در کلیساها بالاخص روزهای یکشنبه که ما شاهد هستیم دلیل بر این مدعا است.

* در این فضا، رایزنی فرهنگی ایران در رم چه فعالیت هایی را به خصوص در زمان حضور جناب عالی داشته است؟

فعالیت های ما در حوزه های مختلف است، قسمتی از فعالیت های ما در حوزه زبان فارسی هست، و تلاش ما بر این است که زبان و ادبیات فارسی خودمان را در موسسات فرهنگی و علمی ایتالیا معرفی کنیم. این کار به دو دلیل انجام می شود: یکی به دلیل اینکه خود ادبیات فارسی در اینجا به عنوان یک ادبیات کهن مطرح است، دوم اینکه ادبیات فارسی حاوی آموزه های دینی است؛ یعنی به نوعی اگر ما سعدی و حافظ و مولوی را معرفی می کنیم به صورت مستقیم و غیرمستقیم مبانی دینی و اخلاقی و همچنین مکتب اهل البیت علیهم السلام را هم می توانیم معرفی کنیم، بنابراین حضور در دانشگاه، تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ها و مراکز علمی و حتی خود رایزنی فرهنگی یکی از کارهای عمده ای است که داریم انجام می دهیم.

حوزه ی دیگر، حوزه دانشگاهی است، ایجاد ارتباط بین دانشگاه های ایتالیا و دانشگاه های ایران یکی از فعالیت هایی است که ما انجام می دهیم و در همین دو سال گذشته سه تا از دانشگاه های ایتالیا با سه تا از موسسات علمی و دانشگاه های ما در ایران یادداشت تفاهم امضا کرده اند که این ارتباطات علمی را با همدیگر گسترش بدهند. که یکی از این ها در حوزه علوم انسانی بود و دکتر حاتمی رئیس مرکز پژوهشکده مطالعات اجتماعی وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری با دانشگاه سیسیل یادداشت تفاهم امضا کردند .

نکته ای که من در سه سال گذشته بر آن تاکید داشتم این بود که اهتمام رایزنی فرهنگی منحصر بر دانشگاه رم نشود، ما دانشگاه های  مهمتری در شهرهای مختلف و دور از رم داریم مثل میلان ، ونیز ، فلورانس ، سیسیل و... که ارتباط کمی با آنها داشتیم  اما در چند سال گذشته تلاشمان بر این بود که ایران را در دانشگاه های مختلف معرفی کنیم و برخی از اساتید ایرانی نیز در این دانشگاه ها حاضر شدند و به این نتیجه رسیدیم که کار در دانشگاه های خارج از رم به مراتب راحت تر و تاثیرگذارتر است تا جایی که الان دانشگاه سیسیل علی رغم اینکه دارای کرسی اسلام شناسی نیست اما به دلیل اینکه توسط یکی از اساتید ایرانی، دو دوره مطالعات شیعه شناسی و دوره ی آموزشی کوتاه مدت شیعه شناسی برگزار کرد، اعلام آمادگی کرده که اگر ایران حمایت کند کرسی شیعه شناسی را در دانشگاه سیسیل برپا کند در حالی که این کار در دانشگاه های رم به مراتب سخت تر است چون مباحث سیاسی در رم خیلی بالا است.

یکی دیگر از کارهای ما که از کارهای کلیدی به شمار می رود، کارهای دینی دو طرفه و دو جانبه با موسسات دینی ایتالیا و واتیکان است. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان متولی رسمی گفتگوی ادیان در ج.ا.ایران فعالیت می کند و تاکنون نه دوره گفتگوی بین ادیان میان ایران و واتیکان برگزار شده است که دو سال در میان است، یک بار در ایران اتفاق می افتد و یک بار در واتیکان، و زمینه سازی این ارتباط در طول سال انجام می شود و ما ارتباط بسیار خوبی با حوزه پاپی واتیکان و برخی از کلیساهای اینجا داریم که البته نقش مستقیم را در این زمینه سفارت جمهوری اسلامی ایران در واتیکان بر عهده دارد و سفیر فاضلی از سوی جمهوری اسلامی در واتیکان حضور دارد که نقش مستقیم را ایفا می کند و ما هم به عنوان نماینده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیگیر کارها هستیم و به نظرم برگزاری دوره های گفتگوی بین ادیان یکی از کارهای مؤثر و اثر گذار در حوزه روابط اسلام و مسیحیت است، زیرا واتیکان قلب تپنده جهان مسیحیت است و پاپ جدید نیز به لحاظ شخصیتی و رفتاری با پاپ های قبلی متفاوت است و ما هرچقدر بتوانیم در باب گفتگوی بین اسلام و مسیحیت سرمایه گذاری کنیم، به نفع جامعه جهانی خواهد بود .

* گاهی اوقات یکسری سوء برداشت ها یا نگاه های مخدوش نسبت به طرفین مشاهده می شود، این نشست ها چقدر در تسهیل نگاه های مثبت به همدیگر نقش ایفا خواهد کرد ؟

 خوشبختانه علمایی که از فضای موجود مطلعند و ارتباطاتی را با طرف مقابل برقرار کرده اند، می دانند که این سوء تفاهم ها معمولا ریشه ی سیاسی دارند و معمولا ریشه شان در جایی خارج از کلیسا و یا خارج از محدوده های اسلامی یا مراکز اسلامی ما هست، و معمولا این گفتگوها و این نشست ها تلطیف کننده روابط مسلمان ها و مسیحی ها هست، برای اینکه در همین قضیه داعش هم شما شاهد بودید که آقای پاپ وارد عمل شد و ریشه اینگونه افراط گری ها را در همه ادیان می دانست و اینها را مربوط به خود اسلام نمی دانست، و حتی رئیس شورای گفتگوی پاپی ادیان هم در این باره بیانیه صادر کرد همچنان که از ایران نیز برخی از مراجع تقلید از جمله حضرت آیت الله مکارم شیرازی نامه نوشتند و بیانیه دادند، و آقای دکتر ابراهیمی به عنوان رئیس شورای گفتگوی ادیان به صورت رسمی طی بیانیه ای عملکرد داعش را محکوم کرد؛ می خواهم عرض کنم که این گونه مکاتبات و مراودات دینی قطعاً در تلطیف اوضاع موثر است و به نظر من برای نزدیک نگه داشتن جهان مسیحیت و جهان اسلام و پرهیز از برخی اتفاقات ناگوار که در اثر سوء تفاهمات ممکن است پیش بیاید، بسیار ضروری است.

* بسیار خوب. به حوزه ی تخصصی خبرگزاری حوزه بپردازیم. به نظر شما فضا برای تعاملات حوزوی و دینی به معنی پژوهش های اسلامی بین قم و رم چگونه است و چقدر این ظرفیت ها بالفعل شده و چه کارهایی برای بالفعل شدن سایر ظرفیت ها باید صورت بگیرد؟

درباره رم یک نوع گله از خودمان است که علمای ما و حوزه علمیه در ایتالیا در طول سالیان گذشته کم لطفی کرده اند و این هم البته دلایل مختلفی دارد. ما در ایتالیا به لحاظ دینی و پژوهشی در حوزه اسلامی سرمایه گذاری نکرده ایم، برخلاف خیلی از کشورهای همجوار ایتالیا مثل اسپانیا، اتریش، آلمان و فرانسه که شما یک جای پای قوی برای اسلام و مکتب اهل البیت (ع) می بینید، اما در ایتالیا هیچکدام از این مراکز دینی و اسلامی را که در برخی کشورهای اروپایی است نمی بینید، نه در رم، و نه در شهرهای اطراف رم، در گذشته نه چندان دور چیزی به عنوان مرکز اسلامی شیعی وجود نداشت.

* اشاره کردید که این اتفاق دلایل مختلفی داشته است. مثلا چه دلایلی؟

ممکن است حضور واتیکان یکی از این دلایل باشد. ممکن است اینطور تصور شده باشد که چون واتیکان در آنجا است و کلیساها فعال هستند شاید ما اجازه کار نداشته باشیم که این کاملا اشتباه است. به گمان من یکی از عوامل این امرآشنا نبودن علمای اسلامی به زبان ایتالیایی بوده است چون زبان ایتالیایی یک زبان نادر هست و جزء زبان های سخت هست و دوستان ما در مراکز دینی بالاخص حوزه به خودشان این زحمت را نداده اند که وقوف به زبان ایتالیایی پیدا کنند و طلابی را به این زبان مسلط نمایند . من معتقدم ، حضور واتیکان در اینجا یک عامل مثبت بسیار قوی برای ما است که اینجا حضور داشته باشیم. مرکز ثقل جهان مسیحیت در اینجاست،  چرا یک مرکز اسلامی شیعی قوی در اینجا وجود نداشته باشد؟ در حالیکه علمای شیعه در طول سالها ثابت کرده اند که مکتب اهل البیت یکی از مکاتب منطقی و تعقلگرا است و مهمترین و طولانی ترین دیالوگ را با علمای مسیحیت را داشته است .

این مشکل در دانشگاه های ایتالیا بدتر است، به این معنا که ما در یازده تا از دانشگاه های ایتالیا کرسی اسلام شناسی داریم، که در این کرسی ها معمولا مذهب شیعی تدریس نمی شود، و اکثر اساتید این کرسی ها خودشان مسیحی هستند و آشنائی با مفاهیم شیعی ندارند و لذا مذهب شیعه و تعالیم شیعه نادیده گرفته شده و کاملا غریب است.

اگر شما گذری داشته باشید بر مبانی ، کتاب ها و جزواتی که در این کرسی ها تدریس می شود؛ در هیچ کدام از آنها شیعه به عنوان یک مذهب فکری اسلامی تدریس نمی شود، ممکن است بعضی ها بگویند که چون اساتید این کرسیها از اهل سنت هستند ، پس شیعه را کنار گذاشته اند، در حالی که اکثر اساتید مسیحی هستند و این نقص به خود ما بر می گردد که در سال های گذشته از این امر غفلت کردیم و با حضور در دانشگاه های ایتالیا بالاخص کرسی های اسلام شناسی و مطالعات ادیان به معرفی مکتب شیعه

 نپرداختیم.

* آیا زمینه برای این ورود هست؟ یعنی ما اگر بخواهیم کرسی های اسلام شناسی را با حضور اندیشمندان حوزوی پر کنیم امکانش هست؟

ما دو تجربه در طول سال های گذشته داشتیم، یک تجربه همین گفتگوی اسلام و مسیحیت بود که با واتیکان انجام دادیم و امسال نهمین دوره اش برگزار شد که به نظر من تجربه بسیار موفقی است و این را نشان داده که هم ما به عنوان مکتب شیعی آمادگی این کار را داریم که مستدل و منطقی جلوی مسیحیت و علمای مسیحیت ظاهر شویم، و هم این آمادگی در دنیای مسیحیت که قلبش در واتیکان می تپد وجود دارد.

تجربه دوم ما در طول سه سال گذشته این است که ما با استفاده از حضور اساتید روحانی و شیعی که برخاسته از حوزه علمیه ی قم هستند به ویژه با مساعدت حجت الاسلام والمسلمین اعرافی ریاست جامعة المصطفی العالمیة و اعزام آقای حجت الاسلام والمسلمین شاملی دوره هایی را به صورت یک ماهه، سه هفته ای و دو هفته ای در دانشگاه های این کشور و مراکز علمی ایتالیا و واتیکان برگزار کردیم که با استقبال بسیار خوبی مواجه شد، حتی در دانشگاه سیسیل این آمادگی وجود دارد که اگر یکی از دانشگاه های ایرانی متولی این کار باشد بتوانیم کرسی شیعه شناسی را در آنجا در کنار کرسی زبان فارسی دایر کنیم. بنابراین زمینه کار علمی در ایتالیا بسیار بالا است و می توان مرکز اسلامی شیعی هم در این کشور راه انداخت، علت عدم وجود این مراکز را بایستی در جاهای دیگری جستجو کرد. چطور در لندن، پاریس، اتریش و آلمان زده ایم و موفق شدیم اما سابقه ای در ایتالیا وجود ندارد ؟

* شاید افرادی که اینجا مسئولیت داشته اند، "ضرورت" را به تهران منتقل نکرده اند.

ما متأسفانه تجربیات مثبت و منفی متعددی در سال های گذشته داشتیم یعنی در دوره های مختلف ریاست جمهوری، در حوزه زبان فارسی، در حوزه ایرانیان خارج از کشور، در حوزه ترویج مکتب اهل البیت سیاست های متعددی را اعمال کردیم حتی اگر شما ایرانیان خارج از کشور را در نظر بگیرید گاهی اوقات آنچنان تند و افراطی با اینها برخورد کردیم که گویی ایرانی خارج از کشور برآمده از خاک ایران اسلامی نیست ولی در چند سال گذشته کاملا سیاست ها برگشته و  تاکیدی که مقام معظم رهبری در تعامل با ایرانی ها داشتند  این جو را کاملا برگردانده است .

 در حوزه های هنری، حوزه های شیعه شناسی و مطالعات شیعه شناسی هم همین طوراست یعنی  گاهی اوقات تاکید رایزنی های ما بالاخص در ایتالیا، بیشتر بر فعالیت های هنری بوده، من نمی خواهم زحمات دوستان قبل را انکار کنم آنها خیلی زحمت کشیدند ولی تاکیداتی که در دوره های قبلی بر مسایل هنری بود بیشتر از فعالیت های دانشگاهی و فعالیت های دینی بوده است که البته آنها هم استدلال خودشان را داشتند.  ما در گذشته به این دلیل که  ایتالیا به عنوان یک کشور هنری در جهان مطرح است و بیش از نصف آثار موزه ای دنیا در کشور ایتالیا هست و بعد از فرانسه و اسپانیا بیشترین توریست را در اروپا دارد، فلذا تاکیدات خودمان را بیشتر بر روی مسائل هنری ایران گذاشته ایم و برای معرفی تشیع و معرفی تعالیم و مکتب اهل البیت سرمایه گذاری خوبی  نکرده ایم، اگرچه من معتقدم ماهی را هر موقع از آب بگیریم تازه هست، اگر امروز هم بتوانیم قدم مثبتی در این راه برداریم به نظرم برد کرده ایم.

همچنین یکی دیگر از حوزه هایی که لازم است نسبت به آن اهتمام داشته باشیم حضور ایران شناسان در این کشور است. بیش از 250 نفر ایران شناس در ایتالیا داریم که در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی اگر بی نظیر نباشد ، کم نظیر است؛ ایران شناسانی که اغلب در حوزه های باستان شناسی ما کار کردند و تاریخ ایران زمین را خیلی بیشتر از ما مطالعه کردند و کسانی را در ایتالیاداریم که بیش از 50 سال روی سایت های باستان شناسی ما کار کرده اند، شما اگر برخی از موزه های هنرهای شرقی در رم، میلان، و تورینو را بروید و گنجینه قوی این موزه ها را ببینید مشاهده خواهید کرد که اینها چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب کارهای بلند و بزرگی را در ایران انجام داده اند. مرکز یا موزه هنرهای شرقی رم هزاران قلم از اشیاء عتیقه ایرانی در خودش نهفته دارد و این هم به خاطر این است که کارشناسان این موزه بیش از چهل سال یا بیش از پنجاه سال روی سایت های باستانی ما کار کردند. متاسفانه ما از این گنجینه علمی بهره کافی نبرده ایم، کسی که چهل سال یا پنجاه سال روی یک کشوری کار کند قطعا یک علاقمندی هایی به آن کشور پیدا می کند و ما نتیجه ی این را در سمینار ایران شناسی خودمان در سال گذشته دیدیم.

* کجا برگزار شد؟

سمینار دو روزه ای بود که یک روز در دانشگاه ساپینزا و یک روز هم در موزه هنرهای شرقی رم برگزار شد و 26 نفر از ایران شناسان از ایتالیا ، آلمان، اتریش ، فرانسه و ایران در آن سخنرانی کردند . همه اساتیدی که در این سمینار شرکت کردند علاقه باطنی و قلبی خودشان را نسبت به ایران نشان دادند. البته برخی از این ایران شناسان در حوزه باستان شناسی کار کردند، برخی در حوزه ادبیات فارسی و ما باید به تناسب از این فرصت استفاده کنیم.

 ما در 5 تا دانشگاه ایتالیا کرسی زبان فارسی داریم، که در برخی از این کرسی ها تا حد دکتری هم مدرک زبان فارسی می دهند. در این حوزه هم به نظرم در برخی از برهه های تاریخی در حق زبان فارسی جفا کردیم، برای اینکه حمایت آنچنانی از این کرسی ها نکردیم، در واقع این کرسی ها را از تغذیه منابع فکری و تغذیه منابع اطلاعاتی خودمان محروم کردیم لذادر این کرسیها  اطلاعات کافی در حوزه ادبیات معاصر ما ندارند، همه کتاب ها و جزواتی که تدریس می شود در رابطه با ادبیات کلاسیک فارسی است بنابراین یکی از کارهایی که ما در دو سه سال گذشته شروع کردیم و همچنان انرا دنبال می کنیم این است که هر سال چند استاد را دعوت می کنیم که تشریف بیاورند و در هر یک از این دانشکده ها و دپارتمان ها سخنرانی کنند و تاکید داریم که این سخنرانی ها مربوط به ادبیات معاصر ایران باشد. اساسا شعر دفاع مقدس، موضوع یکی از سمینارهایی بود که ما پارسال انجام دادیم و واقعا جالب بود، تا جایی که ما در نشست با اساتید به این نتیجه رسیدیم که سلسله نشست هایی را از سال گذشته به نام عصری با مفاخر ایران آغاز کردیم، (مثل عصری با حافظ، عصری با مولوی، نظامی گنجوی، خاقانی و...) و به تدریج رسیدیم به شعرای معاصر و به عنوان مثال عصری با سهراب سپهری را برگزار کردیم که بهانه ای است که ما شعر نو خودمان را معرفی کنیم. و اخیرا هم یک کتابی توسط یکی از اساتید زبان فارسی چاپ شد که در آن 99 تا از شعرهای سهراب به ایتالیایی ترجمه شده است.

می خواهم بگویم ما در حوزه ی ادبیات فارسی هم آن طور که باید و شاید و آن طور که در شأن زبان و ادبیات فارسی هست کار نکرده ایم برای اینکه ما معتقدیم کار بر روی زبان فارسی به نوعی معرفی مکتب اهل البیت هم هست، ما در ابیات مولوی، ابیات حافظ، ابیات شهریار چیزی غیر از مبانی اسلامی نمی بینیم، در واقع معرفی اینها به نوعی معرفی مبانی اسلامی هم هست.

* مقام معظم رهبری هم تاکید زیادی بر روی معرفی زبان فارسی در کشورهای مختلف دارند و اگر اشتباه نکنم این مطلب را چند سال قبل در دیدار رایزن های فرهنگی گفتند.

بله، ایشان این دغدغه را مطرح کردند. تجربه برایمان ثابت کرد که از این قبیل کارها استقبال می شود. وقتی در ایتالیا ـ کلا اروپا همین طور است ـ اجلاسی برگزار می شود و حدود چهل تا پنجاه نفر شرکت می کنند می گویند این سمینار در حد خوب برگزار شد، ولی ما به تجربه دیدیم که در سال های گذشته نشست هایی که با مفاخر ادبی ایران می گذاریم بسیار گیرایی دارد تا جایی که امسال سمیناری درباره فردوسی در کتابخانه شهرداری رم گذاشتیم و جا برای نشستن افراد نبود و چند نفر بیرون از کتابخانه ایستاده بودند.

* چند نفر شرکت کردند؟

حدود  تا 140 نفر تا 150 نفر شرکت کرده بودند در حالی که سالن 80 نفر بیشتر گنجایش نداشت، بنابراین کار در حوزه فرهنگی ظرافت خاص خودش را می خواهد، و من معتقدم جدا کردن برخی از موضوعات ادبی، فرهنگی و دینی از همدیگر حداقل در فعالیت های ما بی معناست. ممزوج در همدیگر است، برای اینکه کار در زبان فارسی ما قطعا کار در حوزه معارف دینی ، اخلاقی و عرفانی خودمان هم هست.

یکی از کارهای اخیر ما توجه به ترجمه آثار شیعی به زبان ایتالیایی است. ما مقداری ریشه یابی و آسیب شناسی کردیم که چرا مرکز مطالعات شیعی و کرسی های شیعه شناسی نداریم و اساتید حوزه ی قم کمتر تشریف آوردند ؟ حالا چه باید کرد؟ ما به این نتیجه رسیدیم که شاید معرفی مبانی شیعی و مکتب اهل البیت را از کار ترجمه شروع کنیم تاثیرگذارتر باشد، شما اگر در این زمینه مطالعه کنید می بینید که اغلب کتاب هایی که از فارسی به ایتالیایی ترجمه شده در حوزه ادبیات و رمان است، که عرض شد کتابهای حوزه ادبیات هم غالبا مربوط به ادبیات کلاسیک است نه معاصر و کار در حوزه معرفی شیعی هم به مراتب کمتر است و لذا ما بر آن شدیم که از دو سال پیش شروع کنیم به ترجمه ی بسته های خاصِ دینی که بتوانیم یا برخی از جزوات را ترجمه و ترویج کنیم یا برخی از کتاب ها را بعد از ترجمه چاپ کنیم و در اختیار موسسات مختلف بگذاریم. مثلا کتاب شیعه را که حاوی مکاتبات علامه طباطبایی و پروفسور کوربن است ترجمه و منتشر کردیم و به ترجمه به زبان ایتالیایی تاکید داریم چون زبان انگلیسی اینجا رایج نیست.

* بله در  مدت حضور در رم متوجه شدم که حتی برخی دانشجویان و جوانان ایتالیایی هم به زبان انگلیسی تسلط ندارند!

بله حتی در دانشگاه های اینجا هم زبان انگلیسی رایج نیست و عمدتاً اساتید به زبان ایتالیایی صحبت می کنند، ما یکی از ضرورت هایی که در زمینه ترجمه آثار شیعی به زبان ایتالیایی احساس کردیم، چاپ ادعیه شیعی به زبان ایتالیایی بود که اخیراً 25 دعای معتبر شیعی را ترجمه کردیم از جمله دعای کمیل، دعای ندبه و دعای ابوحمزه. یا برای اولین بار قانون مدنی ایران را ترجمه کردیم، قانون مدنی ایران از این بابت که هم در کرسی های اسلام شناسی اینجا خیلی به درد می خورد و هم خود مسلمان ها و حتی علمای مسیحی از آن  استفاده خواهند کرد و شما خلاصه ای از شرح لمعه را می توانید در قانون مدنی ایران پیدا کنید و یکی از قوانینی است که کمترین تغییر و اصلاحات را بعد از انقلاب دیده است، دلیلش هم این است که عمدتا موادش برخاسته از مبانی شیعه و فقه شیعی هست و به همین خاطر این را شروع کردیم و تمام شده.

* به نوعی جنبش ترجمه آثار شیعی به زبان ایتالیایی را فعال کرده اید.

در واقع رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در رم این رویکرد را اتخاذ کرده تا ان شاء الله بتواند آن طور که باید و شاید در خدمت مکتب اهل البیت (ع) باشد .

* اتفاقا در تجربیاتی که این چند روز در گفتگو با برخی اندیشمندان کاتولیک داشتم، محتوا و مضامین صحیفه سجادیه برای آنها خیلی جالب و جذاب بود. به خصوص که تاریخ این ادعیه به سالها قبل بر می گردد و قدمت آثار نزد اروپایی ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

 قطعا همین طور است، البته زحمت هایی برای ترجمه دعای کمیل و دعای ندبه به صورت جداگانه کشیده شده بود ولی چون جداگانه هست نشان داده نمی شود و به جایی نمی شود عرضه کرد، اما شما این مجموعه را به عنوان مجموعه ادعیه شیعی می توانید به یک عالم مسیحی بدهید که بدانند  این دعاها مربوط به ائمه ما هست که هزار و سیصد و اندی سال قبل می زیستند و این بیانات از آنها هست واقعاً تاثیرگذار است، من با رئیس یکی از دانشگاههای ایتالیا ملاقاتی داشتم و در این ملاقات کتابی را که در مورد نامه امام علی به مالک اشتر ترجمه و چاپ کرده بودیم ، به ایشان دادم و توضیح دادم که این فرمان مربوط به امام علی است و توضیحات مختصری درباره شخصیت امام علی و دوره ای که ایشان این مطالب را گفته اند دادم، ایشان چنان شیفته شد که گفت من این را حتما باید بنشینم بخوانم، سه هفته بعد بود ایمیلی از او دریافت کردم که گفته بود: "من این کتاب را دیدم .این کتاب چقدر زیبا است، آدم باورش نمی شود که مثلاً هزار و سیصد سال پیش یک کسی این فرمان را داده باشد مملو از جملات حقوق بشری است" لذا قطعاً اگر این کارها را انجام دهیم موثر خواهد بود. البته شرایط هر کشوری با کشور دیگر فرق دارد مثلا ممکن است نهضت ترجمه در کشوری مثل انگلستان جواب ندهد، اما در ایتالیا به شدت مورد نیاز است. ما در سالهای گذشته هر چه که در مورد معرفی هنر خودمان بود نشان دادیم، هر چه در مورد نمایشگاه های فرهنگی خودمان بود نشان دادیم، اما در باب معرفی مکتب اهل البیت واقعا کار عظیمی نکرده ایم و به نظرم تنها مجرای ورود به این امر نهضت ترجمه است. و اگر حوزه علمیه می تواند کمک کند ما در رایزنی فرهنگی به عنوان  یک پل ارتباطی می توانیم این کار را انجام بدهیم مترجمش را پیدا کنیم و برای چاپ اقدام کنیم. بنابراین نهضت ترجمه در ایتالیا در اولویت کارهای رایزنی فرهنگی است. ایتالیا به لحاظ علمی یک کشور بازی است و دانشگاههای بسیار خوبی دارد و اندیشه های منطقی شرقی و اسلامی می تواند در این محافل علمی جای پای بسیار خوبی برای خود باز کند .

* این مصاحبه را دغدغه مندان و علاقمندان به عرصه ی دین و فرهنگ بخصوص جامعه حوزوی خواهند دید، به نظر شما آگاهی از کدامیک از یافته های شما در این دیار برای این قشر موثر است؟

فرهنگ شیعه در ایتالیا غریب است، و اگر دوستداران و عاشقان مکتب اهل البیت واقعاً از صدق و صفای باطنی شان برای معرفی این مکتب قدم جلو نگذارند، همین دغدغه ما اینجا خاک خواهد خورد. اندیشه های شیعه در حوزه های فلسفی ، عرفانی و اخلاقی غریب است، عمده شیعیان در ایتالیا مهاجر هستند، و عمده مهاجرین قشر فقیر جامعه هستند، بنابراین کسانی این مطالب را می خوانند فکر نکنند چون اینجا اروپاست نیازی نداریم، اتفاقا چون اروپاست و اهتمام به تشیع نمی شود تشیع نیاز به کمک دارد.در ایتالیا هنوز گنجینه شیعه را نمی شناسند و با مفاخر دینی و ادبی ما آشنائی خوبی ندارند .فلسفه اسلامی و شیعی می تواند در دانشگاههای این کشور بسیار جذاب باشد ولی کسی همت برای معرفی آن نکرده است .

* چقدر شیعه در رم داریم؟

شیعه ای که اصالتا ایتالیایی باشد بیشتر از صد نفر نیست  اما شیعیان افغانی، لبنانی، ایرانی و مهاجرینی که از جاهای دیگر هستند، حضور دارند. برخی از شیعیان در محرم و مناسبت های مذهبی مجبورند در اماکن دولتی و یا اماکن فقیرانه مراسم برگزار کنند. در حالی که اصلا در شأن ما و مکتب شیعی نیست که در آنجا مراسم برگزار شود  البته اخیرا خرید یک مرکز شیعی در رم کلید خورده و برخی کارهای مقدماتی انجام شده است اما برای ادامه کار نیازمند حمایت های جدی هستند. البته ما از حوزه علمیه بیشتر این توقع را داریم که در نهضت ترجمه منابع غنی دینی بطور جدی وارد شوند .

* طبیعتا باید روند ترجمه در ایتالیا صورت بگیرد تا تناسب بیشتری با بافت اجتماعی و نیازهای فکری اینجا داشته باشد.

بله، تجربه نشان داد ما در ایران اگر به زبان ایتالیایی ترجمه کنیم شکست می خوریم. اینجا دسترسی به مترجمین و چاپ و توزیع کتاب راحت تر است. نکته بعدی مربوط به احداث مرکز مطالعات شیعی در رم است. من احساس می کنم تا حالا مراجع از حضور شیعه در ایتالیا بی خبر بودند و هستند. بزرگترین مسجد مسلمانان در رم است ولی شیعیان محلی مناسب برای عبادات و اجرای مناسک و مناسبتهای خود ندارند .

* حتما به آنها اطلاع رسانی نشده است.

شاید همین طور است، ولی خوب انتظار این است که خبرگزاری حوزه این اتفاق مبارک در ایتالیا را به سمع مراجع عظام تقلید برساند. همین که مراجع عظام تبرکا به این پروژه های دینی و شیعی ایتالیا کمک کنند تاثیر فراوانی در منطقه خواهد داشت. مخصوصاً که مقلدین این مراجع در خارج از کشور نه فقط به لحاظ دینی نیازمند مرجع خودشان هستند، بلکه به لحاظ عاطفی و روحی هم به نوعی وابسته به آن بزرگواران هستند، یعنی اگر جامعه شیعی متوجه شود مرجعشان به نوعی فکرش پیش انها است برایشان خیلی تاثیرگذار است.این دغدغه حتی برای برخی از شیعه شناسان غیر مسلمان هم وجود دارد به عنوان مثال خانم پروفسور بیانکا ماریا اسکارچا چندین بار برای تاسیس یک مرکز علمی فرهنگی شیعه در ایتالیا تاکید نموده اند .

* در خصوص برگزاری نشست های مشترک چه همکاری هایی می تواند از سوی حوزه علمیه قم صورت بگیرد؟

معمولا از این طرح ها استقبال می شود و ما می توانیم میزبان برخی از اساتید حوزه علمیه قم باشیم، منتهی این به صورت دو جانبه است، یعنی اینکه اگر هیاتی علمی و آکادمیک از قم به ایتالیا می آیند باید برای آمدن یک هیات آکادمیک ایتالیایی به قم نیز برنامه ریزی کرد و تعاملات دوجانبه صورت بگیرد و علاوه بر مقوله دیالوگ بین اسلام و مسیحیت، زمینه کار مشترک در بسیاری زمینه های علمی دیگر نیز وجود دارد. مثلا ما در باب فلسفه اسلامی اصلا اینجا کار نکردیم. در دانشگاه های اینجا برخی از اساتید وجود دارند که در مقوله های دینی ما با علاقه  کار می کنند و خوب است که اساتیدی از قم بیایند و فلسفه اسلامی را اینجا تدریس کنند . روابط بین المللی باید دوطرفه باشد و ما باید از این حالت یک طرفه که گاهی دچارش هستیم بیرون بیاییم؛ همانطوری که ما دوست داریم ده نفر از اساتید حوزه به رم بیایند و دانشگاه ها و مراکز را ببینند باید تعدادی از اساتید ایتالیا را هم دعوت کنیم که بیایند حوزه علمیه را ببینند و با اساتید صحبت کنند؛ باید دو طرفه باشد، بنابراین اگر حوزه علمیه به صورت جدّ این کار را انجام بدهد ما آمادگی داریم که زمینه را برای تبادلات دوسویه فراهم سازیم .

گفت و گو: حسن صدرایی عارف